Државниот архив на Република Македонија кон крајот на јуни 2018 година ја објави монографијата со наслов „Димитар Влахов“ изработена во рамките на едицијата Македонски дејци, која е посветена на една комплексна личност со многу богата животна историја. Припадник на националноослободителното движење, левичар и комунист, национален деец и интернационалист, Димитар Влахов беше човек кој со децении ќе биде мигрант и државјанин на неколку држави. За него Османлиската Империја беше држава во која се родил во 1878 и го поминал своето детство и раните младешки години, Царска Бугарија престојувалиште и место на живеење каде што се дообразувал, политички доизградувал и извршувал различни државни функции од учител до конзуларен претставник, и на крај асномска Македонија како негова вистинска татковина, конечно и природно гнездо во кое ќе ги одживее последните години од својот живот (1944-1953) како функционер и општествен деец. Меѓупросторот на овие негови татковини ќе го исполнуваат градовите низ Швајцарија, Германија, Франција, Австрија, Русија и др., каде што стекнувал образование и животно искуство, учел јазици, пишувал и објавувал многубројни статии и трудови, држел говори и учествувал во социјалните, националните и антифашистичките манифестации на балканската и европската историска сцена. Човек со пребогата биографија, кој зборувал и пишувал на турски, германски, француски, бугарски, грчки јазик, образован и интелигентен, Димитар Влахов од првите социјадемократски протести во Солун како пратеник во османлискиот парламент, стигнал до потпретседател на АВНОЈ и потпретседател на Народното собрание на ФНРЈ, изодувајќи пат од борец против феудалниот деспотизам до идолопоклоник на Јосип Броз – Тито.
Тешко е да се пишува монографија за една комплексна личност каква што е Димитар Влахов. Ова е прв обид во нашата историографија да осветлиме поголем дел од неговиот пат на револуционер и општествен деец. За да се исцрпи сето она што е дел од неговата дејност и живот, потребен е тим на историчари и повеќетомно издание. Сепак, прифаќајќи голем ризик и предизвик, се обидов да го претставам Влахов во најважните сегменти, следејќи ја неговата револуционерна дејност во постојан обид да го одделам она што е суштинско во неговото дејствување од многуте споредни колосеци. Неговата личност е прикажана во рамките на историското време, низ настаните во кои учествувал и организациите во кои членувал или соработувал, кое, пак, од своја страна бараше и кусо дообјаснување на нивните основни белези.
Акцентот е ставен на неколку главни пунктови и фази од неговиот живот: потеклото, вклучувањето во националноослободителното движење, прифаќањето на социјалистичките и потоа и комунистичките идеи, општествената активност како деец на Народната федеративна партија и пратеник во османлискиот парламент, учесник во преговорите за потпи¬шување на Мајскиот манифест, еден од основопо¬ложниците и раководителите на ВМРО (Об.), комунист и активист на БКП, Комин¬терната и КПМ, антифашист и висок функционер во авнојска Југославија, публицист кој зад себе остави огромно пишувано наследство на различни теми. Сето ова се случува во едно силно згуснато историско време, исполнето со многу настани и пресврти во кои тој бил, во најголем дел, или учесник или сведок. За тоа, впрочем, зборуваат неговите Мемоари, кои стигаат до средината на 30-тите години на 20. век, пребогати со личности и настани, но кои, за жал, се напишани по повеќе децении од сите случувања, така што во најголем дел можат да се користат како секундарен историски извор.
Димитар Влахов го чекори својот пат во постојано барање и пронаоѓање излез од безизлезот на неговиот живот и животот на Македонецот роден и разнебитен во срцето на Балканот, на линијата на огнот на големите и моќните држави, на нивните големи политики и двојни аршини со кои се крои судбината на народите и картата на Европа при крајот на 19. и првите децении на 20. век. Влахов ја осознава Европа низ двете нејзини лица. Првото лице на творец на балканизацијата, која заради стратегиските интереси ќе ја сервира во дози и секогаш доволно за да го распламти огнот на „големите идеи“ на малите балкански народи. Димитар Влахов беше отворен за сите идејни и политички веења, но кај него, до крајот на животот остануваат неколку константни идеи: комунизмот сфатен како идеја за интерна¬ционално братство на поробените народи и работни маси според комунистичката терми¬нологија, идејата за сесловенско братство, односно обединување на сите словенски народи и проблемот на обединувањето на македонскиот народ во една засебна државна единица во рамките на поширока балканска федерација.
Се надеваме дека оваа прва монографија за Димитар Влахов ќе побуди и натамошни истражувања за многу од прашањата и темите што ги надминуваа рамките на еден ваков вид историографски труд.
